Profesor Józef Szajna jest przede wszystkim kojarzony z teatrem. To właśnie w tej dziedzinie sztuki odniósł największy sukces. Malarstwo jednak, obok ukochanej scenografii, stało się również dla Szajny środkiem wyrazu traumatycznych przeżyć i tragicznych doświadczeń. Obraz „Z cyklu Mrowiska” pochodzący z kolekcji Galerii Sztuki Katarzyny Napiórkowskiej w pełni oddaje naznaczony wojną charakter twórczości artysty.
Pod koniec lat siedemdziesiątych zaczął powstawać cykl niezwykle ponurych, czarno- białych obrazów, przedstawiających jakże pesymistyczną, pozbawioną wszelkiej nadziei wizję świata. Świata wojny, rzeczywistości obozów koncentracyjnych. Świata, w którym człowiek niemalże obdarty z godności, bojąc się anonimowej śmierci, poszukuje swojej utraconej tożsamości . Być może stąd metaforyczna nazwa „Mrowisko”. Człowiek w tym świecie nie ma imienia, jest nic nieznaczącym numerem – jedną z tysięcy „mrówek”.
Mówił „Ocalony” Różewicza. To samo zdaje się wołać wysuwający się na pierwszy plan prezentowanego obrazu zarys głowy postaci. Zarys, gdyż portret każdego, kto doświadczył okrucieństwa wojny, mógłby zostać w niego wpisany. Podkreślona zostaje niechciana anonimowość wśród setek tak samo wyglądających, ogolonych głów, przerażająca świadomość zbliżającej się wspólnej przyszłości- wyroku śmierci, zagłady. Stąd też tylko same, szaro-czarne, uwięzione za kratami kontury postaci. Setki postaci, namalowanych płynnie, wydawać by się mogło, że za jednym pociągnięciem pędzla.
„Dzisiaj mam imię, wtedy byłem tylko numerem”- wypowiedziane niegdyś słowa przez profesora Szajnę w pełni oddają charakter jego twórczości. Prezentowany obraz powstał w 1999roku, 54 lata po zakończeniu wojny, jednak temat cierpienia, okrucieństwa, tragicznych wydarzeń towarzyszył artyście do końca jego dni. Józef Szajna zmarł 24 czerwca 2008 roku. Miał 86 lat.
W kolekcji Galerii Katarzyny Napiórkowskiej znajduje się jeszcze jeden obraz z tej samej serii, zatytułowany „Twarz”.
Prof. Józef Szajna(ur. 13 marca 1922 w Rzeszowie, zm. 24 czerwca 2008 w Warszawie) – scenograf, reżyser, malarz, grafik, teoretyk teatru. Podczas wojny trafił do obozów koncentracyjnych w Auschwitz i Buchenwaldzie. Na jego ramieniu widniał numer 18729.
Studia ukończył na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie ( w 1952 roku otrzymał dyplom z grafiki; w 1953 dyplom w zakresie scenografii). Całe swoje życie związał ze sztuką: głównie z teatrem i malarstwem. Odniósł międzynarodowy sukces, zdobywając szereg prestiżowych nagród, w tym w 2007 roku Medal J. Masaryka od Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Czeskiej za „…długoletni aktywny wkład na skale międzynarodową w zachowanie pamięci więźniów obozów koncentracyjnych”.
Paulina Niewiadomska
Artykuł przygotowany we współpracy z Galerią Sztuki Katarzyny Napiórkowskiej www.napiorkowska.pl
