Obraz, plastyczność, malarstwo mają z kinem wiele wspólnych mianowników. Powszechnie wiadomo, że film jest produkcją, która ma znaczenie rozrywkowe dla odbiorcy. Niemniej porusza on także cechy, które są charakterystyczne dla funkcji sztuki. Film, podobnie jak malarstwo wywołuje u odbiorcy swoiste przeżycia estetyczne, pobudza uczucia, uwrażliwia na piękno.
Rok 2013 obfituje w produkcje filmowe związane ze sztuką. Filmy te mają rozmach, opowiadają nie tylko o sztuce i artystach, ale również o ludzkich namiętnościach, i o życiu, które sztuka zmienia. Pełnometrażowe, kreacyjne dokumenty o sztuce ubiegały się o laury w cieszącym się wielkim zainteresowaniem publiczności Międzynarodowym Konkursie „Filmy o sztuce” w ramach Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Nowe Horyzonty, odbywającego się co roku we Wrocławiu. Wśród nich był film „Shirley – wizje rzeczywistości” w reżyserii Gustava Deutscha. Biorąc sobie za cel dialog malarstwa z kinem, Gustav Deutsch ożywił trzynaście obrazów amerykańskiego realisty, Edwarda Hoppera, by „namalować” portret kobiety, której myśli i emocje prowadzą widzów przez XX-wieczną historię Ameryki, od lat 30. do 60.
Edward Hopper inspirował pisarzy, reżyserów i muzyków, barowe ćmy i bardów nocnego życia. Fascynował Toma Waitsa, Jima Jarmuscha i Alfreda Hitchcocka. Był malarzem nowoczesności – portretował życie w wielkim mieście, spotkania w półmroku stacji benzynowych, oświetlone sztucznym światłem biurowe romanse, samotność hotelowych pokoi, trujący urok barów czynnych całą dobę. Obrazy Hoppera intrygują, bo są psychologicznymi zagadkami, zatrzymanymi kadrami z sytuacji, które za chwilę mają się rozegrać, albo właśnie się wydarzyły. Wewnętrzne wyciszenie, lakoniczność motywów i sugestywność wizji przy jednoczesnej oszczędności środków wyrazu sprawiają, że przedstawiani przez Hoppera ludzie i rzeczy zdają się istnieć poza realnym czasem i przestrzenią, co nadaje jego obrazom niemal metafizyczny charakter.
Obrazy Hoppera wielokrotnie pojawiały się jako element scenografii lub inspiracja dla planów filmowych w amerykańskim kinie (m.in. „Psychoza” Alfreda Hitchcocka, „Niebiańskie dni” Terrence’a Malicka, „Koniec przemocy” Wima Wendersa, „Droga do zatracenia” Sama Mendesa, filmy Jima Jarmuscha). Malarz inspirował również polskiego reżysera Andrzeja Wajdę, który cenił go za stworzenie „przejmujących obrazów samotności”. Świadectwem tego wpływu jest dekoracja pokoju hotelowego w jednej ze scen w filmie Tatarak.[1]
Gustav Deutsch rozpoczyna swoje „wizje rzeczywistości” tam, gdzie kończy się narracja malarza. Podwaliną filmu jest konfrontacja dzieła filmowego z malarskim. Reżyser wychodzi od kilkunastu najbardziej znanych prac artysty, które stają się bohaterami na dużym ekranie. Dalej już mamy kinematograficzny apokryf, spekulację na temat doświadczania amerykańskiej rzeczywistości w pierwszej połowie XX wieku. Deutsch powołuje do życia bohaterkę zbiorową, amerykańską zwykłą dziewczynę o imieniu Shirley – aktorkę alternatywnego teatru, kobietę walczącą o równouprawnienie, zderzającą się z Wielkim Kryzysem i nieakceptującą sztywnych norm obyczajowych. Tak oto powstaje subiektywna wizja rzeczywistości amerykańskiego modernizmu, ale przede wszystkim portret wewnętrzny kobiety. Medium malarskie nie pozostaje w tym filmie pozostaje osobne – wyalienowane obrazy Hoppera wchodzą z filmem w intensywną reakcję. Sztuka ruchu splata się w filmowych kadrach ze „sztuką bezruchu”. Napięcie, które rozsadza płótna malarza, dzięki ożywieniu ich przez austriackiego reżysera, w końcu doznaje wyczekiwanego momentu kulminacyjnego.
Shirley – wizje rzeczywistości
Shirley – Visions of Reality
reż. Gustav Deutsch / Austria 2013 / 92’
Fotografie dzięki uprzejmości Whitney Muzeum of American Art
fot.1. Edward Hopper, Early Sunday Morning, 1930. Oil on canvas, 35 3/16 × 60 1/4 in. (89.4 × 153 cm). Whitney Museum of American Art, New York; purchase with funds from Gertrude Vanderbilt Whitney 31.426 On view © Heirs of Josephine N. Hopper, licensed by the Whitney Museum of American Art, New York.
fot.2.Edward Hopper, A Woman in the Sun, 1961. Oil on canvas, 40 1/8 × 61 1/4 in. (101.9 × 155.6 cm). Whitney Museum of American Art, New York; 50th Anniversary Gift of Mr. and Mrs. Albert Hackett in honor of Edith and Lloyd Goodrich 84.31 © Heirs of Josephine N. Hopper, licensed by the Whitney Museum of American Art, New York.
fot.3.Edward Hopper, Seven A.M., 1948. Oil on canvas, 30 3/16 × 40 1/8 in. (76.7 × 101.9 cm). Whitney Museum of American Art, New York; purchase and exchange 50.8 © Heirs of Josephine N. Hopper, licensed by the Whitney Museum of American Art, New York.
[1] Cytat pochodzi ze strony gazeta.pl
Artykuł przygotowany we współpracy z Galerią Sztuki Katarzyny Napiórkowskiej www.napiorkowska.pl
